Gündemin odağındaki hukuki mekanizma: Kayyum nedir? Kayyum Türkiye'de neden sürekli tartışılıyor?

Seçim sonuçlarını takiben belediyelere yapılan atamalar, büyük holding ve şirketlere yönelik operasyonlar ve hatta medya kuruluşlarının yönetimlerine el konulması, bu hukuki mekanizmayı sürekli kamuoyunun odağında tutmaktadır. Peki, hukuki açıdan kayyum nedir ve Türkiye'de bu denli geniş bir yelpazede neden kayyum atanır?

Türkiye'de "kayyum" kavramı sadece hukuki bir terim olmaktan çıkıp, son dönemde tartışmaların en sıcak gündem maddelerinden biri haline geldi. Peki, hukuki açıdan kayyum nedir ve Türkiye'de bu denli geniş bir yelpazede neden kayyum atanır?

İşte son dönemdeki gelişmeler ışığında kayyum uygulamasının hukuki temelleri ve tartışma yaratan boyutları:

Kayyum nedir? Hukukta tanımı ve sınırları

Kayyum, en genel tanımıyla, belirli bir işin yapılması veya bir mal varlığının idare edilmesi için yetkili mahkeme kararıyla görevlendirilen kişidir. Arapça kökenli bir kelime olup, hukuki sisteminde bir nevi geçici yönetici, vekil veya denetçi rolünü üstlenir.

Kayyum, bir vasi gibi kişinin tüm işlerine değil, yalnızca atandığı kararda belirtilen sınırlı yetki ve görevlere sahiptir. Atama kararı, kayyumun yetki ve sorumluluklarının sınırlarını net bir şekilde belirler.

Türkiye gündeminde kayyum atamalarının ana nedenleri

Kayyum atamaları, hukukun farklı alanlarında, farklı amaçlarla yapılabilir. Ancak Türkiye'de son yıllarda özellikle aşağıdaki üç ana başlık, atamaların sürekli gündemde kalmasına neden olmuştur:

Belediyelere kayyum atanması

Özellikle 2016 Olağanüstü Hal (OHAL) sonrası Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile hız kazanan süreçte, seçimle göreve gelmiş yerel yöneticilerin (Belediye Başkanlarının) görevden alınarak yerlerine kayyum atanması büyük siyasi tartışmalara yol açmıştır.

Belediyelere başlıca kayyum atanma gerekçeleri:

• Terör örgütleriyle irtibat/iltisak iddiaları: Özellikle DEM Parti'li belediyelerde, belediye başkanlarının terör örgütleriyle ilişki içinde olduğu veya faaliyetlerini desteklediği yönündeki iddialar.
• Görev suistimali ve yolsuzluk Şüphesi: Kamu kaynaklarının kötüye kullanılması, usulsüzlükler ve kamu zararı oluşturma şüphesi.
• Hukuki ihlaller: Yerel yönetimlerin Anayasa ve kanunlara aykırı hareket etmesi.

Bu atamalar, bir yandan merkezi idarenin kamu düzenini ve güvenliğini koruma çabası olarak savunulurken, diğer yandan halkın seçme ve seçilme iradesinin zedelenmesi ve yerel demokrasiye müdahale olarak eleştirilmektedir.

Şirketlere kayyum atanması (TMSF)

Büyük ticari kuruluşlara yapılan kayyum atamaları, Türkiye'nin ekonomik ve ticari hayatını doğrudan etkilemektedir. Özellikle Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF)'nun, ceza soruşturmaları veya FETÖ/PDY gibi örgütlerle bağlantı iddiaları kapsamında şirketlerin yönetimine kayyum olarak atanması yaygındır.

Şirketlere başlıca kayyum atanma gerekçeleri:

• Ağır suç şüphesi: Şirketlerin kara para aklama, terör örgütüne finansman sağlama, zimmet, fuhuş veya organize suçlar gibi yasalarda belirtilen suçları işlediği yönünde kuvvetli şüphe bulunması.
• İflasın ertelenmesi: Şirketin mali yapısını düzeltmek ve iflastan kurtarmak amacıyla mahkeme kararıyla geçici yönetim ihtiyacı doğması.
• Organ eksikliği: Anonim şirketlerde kanunen zorunlu olan organlardan birinin eksik kalması.

Son dönemde holding, inşaat, enerji ve medya sektörlerinden birçok şirketin yönetimine kayyum atanması, hem şirketlerin geleceği hem de piyasa güveni açısından dikkatleri bu alana çekmektedir.

Kişisel ve malvarlığı yönetimi

Kayyum atamasının en geleneksel ve nispeten daha az tartışmalı alanı, Medeni Kanun kapsamında bireylerin mal varlıklarının veya acil işlerinin yönetimi ile ilgilidir.

Örnek durumlar:

• Gaiplik durumu: Bir kişinin uzun süre kayıp olması ve hayatta olup olmadığının bilinememesi durumunda, mal varlığının korunması için.
• Menfaat çatışması: Yasal temsilcinin (örneğin velinin) menfaati ile temsil ettiği küçüğün menfaatinin çatışması.
• Hastalık/Acizlik: Ergin bir kişinin hastalık, yaşlılık veya başka bir sebeple ivedi bir işini kendisinin göremeyecek durumda olması.