Bir saat neden 60 dakika? Şaşırtan gerçek!
Gündelik hayatın ayrılmaz bir parçası olan 'saat' kavramı, aslında insanlık tarihinin en eski ve karmaşık buluşlarından biri. Peki, neden bir saat 60 dakikadan, bir dakika da 60 saniyeden oluşuyor? Bu sorunun yanıtı, binlerce yıl öncesine, Mezopotamya uygarlıklarının bilimsel mirasına kadar uzanıyor.
Zamanı ölçme fikri, insanlığın gökyüzünü gözlemlemeye başlamasıyla doğdu. Eski uygarlıklar, Güneş’in gökyüzündeki konumuna, Ay’ın döngülerine ve mevsim değişimlerine göre zamanı bölümlere ayırdı. Ancak bu yöntemler, günümüzdeki kadar kesin sonuçlar vermiyordu. Tarihte 60’lık sistemin ilk kez Sümerler tarafından kullanıldığı biliniyor. Sümerler yalnızca 60’lık değil, 12’lik sayı sistemini de benimsemişti. Günümüzde matematik ve ölçüm sistemleri ondalık (10 tabanlı) düzene dayanırken, Sümerler farklı bir yaklaşım geliştirmişti.
Sümerlerin 60’lık sistemi neden seçtiği kesin olarak bilinmiyor. Ancak birkaç teori öne çıkıyor:
Antik çağlarda bazı kültürlerde parmak boğumları sayma aracı olarak kullanılıyordu. Dört parmakta 12 boğum bulunduğu için “12” kutsal bir sayı haline geldi.
60’lık sistem, kesirli sayıların daha kolay ifade edilmesini sağlıyordu. Örneğin, 1/3 gibi tekrar eden kesirler bu sistemde daha sade hale geliyordu.
Ayrıca “12” sayısı, Sümerler ve Mısırlılar için kozmik bir anlam taşıyordu. Ay’ın bir yıldaki 12 döngüsü, Zodyak’taki 12 burç ve gökyüzündeki 12 gezegen bu sayının önemini artırmıştı.
Sümerlerin mirasını devralan Babilliler, M.Ö. 18. yüzyılda zamanı ve gökyüzünü ölçme yöntemlerini daha da geliştirdi. Daireyi 360 dereceye bölen Babilliler, astronomide çığır açtı. Bu sayede gökyüzü gözlemleriyle yıldızları kataloglayabildiler, hatta Güneş ve Ay tutulmalarını önceden tahmin ettiler.
Babil bilimi, Büyük İskender döneminde Yunanistan ve Hindistan’a yayıldı. Yunanlılar ondalık sistemi kullanıyor olsa da, 60’lık sistem astronomide yaşamaya devam etti. İskenderiyeli Batlamyus’un çalışmalarıyla birlikte, dereceler 60’lık ölçülere bölünerek zamanın bugünkü ölçüm biçimi ortaya çıktı. Böylece bir saat 60 dakika, bir dakika ise 60 saniye olarak kabul edildi.
Bugün hala “derece, dakika ve saniye” sistemiyle hem zamanı hem de coğrafi koordinatları ölçüyoruz. Kısacası, binlerce yıl önce Mezopotamya’da başlayan bu matematiksel miras, modern dünyanın temel ölçüm düzeni olmaya devam ediyor.
Bakmadan Geçme
